Yatağından Düşen Adam / Oliver Sacks

Uzun yıllar önce, bir tıp öğrencisiyken, kafası oldukça karışmış bir hemşire beni telefonla arayarak şu garip hikâyeyi anlatmıştı; o sa­bah hastaneye yatırılmış genç bir hastaları vardı. Bu genç erkek hasta, gün boyunca çok hoş ve normal davranmıştı hatta ufak bir şekerlemeden uyanana kadar her şey yolunda gözüküyordu. Uyandıktan sonra heyecanlı ve garip olduğunu fark etmişlerdi. En azından hasta kendinde değildi. Bir şekilde yatağından düşmüştü, yerde oturuyor, bağırıyor ve yatağına girmeyi reddediyordu. Lüt­fen gelip neler olup bittiğine bir bakabilir miydim?

Hastaneye vardığımda hastayı yatağının yanında, yerde, bir ayağına bakarken buldum. Yüzündeki ifadeden, kızgınlık, telaş, şaşkınlık ve üzüntü okunuyordu. Yatağına dönüp dönmeyeceğini bunun için yardıma ihtiyacı olup olmadığını sordum. Bütün bu önerilerden rahatsız olarak kafasını "hayır" anlamında salladı. Ye­re çömelerek hastalığıma ilgili tarihçeyi aldım. Bazı testleri yaptırt­mak için bu sabah geldiğini söyledi. Hiçbir şikâyeti yoktu fakat nörologlar sol ayağının "tembel" olduğunu -bu kelimeyi kullan­mışlardı- söylemişler, o da gelmesi gerektiğini düşünmüştü. Gün boyunca kendini gayet iyi hissetmiş, akşama doğru da uykuya dalmıştı. Kalktığında, yatağının içinde hareket edene kadar da iyi hissetmeye devam etmişti. Sonra söylediğine göre yatağının içinde "birinin bacağını", o çok garip insan bacağını, o korkunç şeyi bul­muştu.

İlk anda büyük bir şaşkınlık ve iğrenmeyle birlikte donup kal­mıştı. Bugüne kadar ne böylesine olağanüstü bir şeyi hayal etmiş, ne de yaşamıştı. Bu ayağı çok garip ve farklı hissetmişti. Mükemmel bir biçime sahip olmasına rağmen farklı ve soğuktu. Bu nokta­da aklıma bir fikir geldi. Neler olduğunun şimdi farkına varmıştı. Bu tümüyle bir şakaydı. Canavarca, uygunsuz ama çok orijinal bir şakaydı. Yılbaşı akşamıydı ve herkes eğleniyordu. Çalışanların ya­rısı sarhoştu. Herkes birbiriyle eğleniyor, çılgınca şakalar yapıyor­du. Ortalık tam bir karnaval havasındaydı. Açıkça görünen oydu ki korkunç ve garip bir şaka anlayışına sahip olan hemşirenin biri­si otopsi odasından kesik bir bacak çalmış, o derin uykudayken yatağının içine şaka olsun diye bırakmıştı. Bu açıklamadan dolayı içi rahatlamıştı ama bu şaka da eşek şakasıydı ve o lanet olası şeyi yatağından dışarıya fırlatmıştı.

Fakat -bu noktada sohbet eder tav­rını bıraktı ve aniden titreyek yüzü bembeyaz kesildi- o şeyi yata­ğından fırlatıp attığında her nasılsa kendisi de arkasından gitmişti, şu anda o şey kendi vücuduna bağlı bir haldeydi.

Yüzündeki iğrenme ifadesiyle "şuna bakın" diye bağırdı. "Hiç böyle garip ve korkunç bir şey gördünüz mü? Kadavranın ölü ol­duğunu düşünmüştüm. Fakat bu çok garip. Bir şekilde bu iğrenç şey bana yapışmış." Her iki eliyle ayağı tuttu ve büyük bir şiddetle vücudundan koparmaya çalıştı. Başaramayınca hırsla vurdu.

"Yavaş ol!" dedim. "Sakin ol! Boşver! Ben olsam o ayağa öyle vurmazdım."

Kızgın ve çok rahatsız olmuş bir ifadeyle "neden peki?" diye sordu.

"Çünkü bu senin ayağın" diye cevap verdim. "Kendi ayağını tanımıyor musun?"

Yorgunluktan aptallaşmış, şaşkın ve dehşet içindeki yüz ifa­desinde en ufak bir şüphe belirtisi yoktu. "Ah doktor," dedi. "Siz benimle dalga geçiyorsunuz. O hemşireyle işbirliği içindesiniz, hastalara böyle şakalar yapmamalısınız."

"Şaka yapmıyorum," dedim. "O senin kendi ayağın."

Suratımdaki ifadeden çok ciddi olduğumu fark etti ve yüzün­de açıkça bir korku ifadesi belirdi.

"Bunun benim bacağım oldu­ğunu söylüyorsunuz öyle mi Doktor? Peki insan kendi bacağını bilmez mi?"

"Kesinlikle bilir." diye cevap verdim. "Kendi ayağını bilmeli­dir. Bir insanın kendi ayağını tanımamasını hayal bile edemiyo­rum. Belki bu kadar zamandır şaka yapan sensin?"

"Tanrı adına yemin ederim ki şaka yapmıyorum... Bir insan kendi vücudunun farkında olmalı, ne kendinin, ne değil bilmeli, fakat bu ayak, bu şey..." Bir nefret dalgasıyla daha titredi, "garip hissediyorum ve benim bir parçammış gibi de gelmiyor."

"Peki, neye benziyor" diye en az onun kadar şaşkınlık içinde kalarak sordum bu kez.

"Peki, neye benziyor?" dedi, benim sözlerimi aynen ve ağır ağır tekrarlayarak. "Sana söyleyeyim neye benzediğini. Dünyada­ki başka hiçbir şeye benzemiyor. Nasıl böyle bir şey bana ait olur? Böyle bir şeyin nereye ait olduğunu da bilmiyorum." Sesi giderek kısıldı. Korkmuştu ve şok geçiriyordu.

"Dinle." dedim. "Pek iyi olmadığını düşünüyorum. Lütfen yatağına dönmene yardım etmemize izin ver. Ama önce sana son bir soru soracağım. Eğer bu şey senin sol ayağın değilse (konuş­mamızın bir yerinde bu "şey" e, bacağa benzetilmiş yapay bir par­ça demişti. Hatta birileri, bu parçaları, orijinallerinin tıpkı aynısı gibi üretmeye başlamıştı bile!) senin sol ayağın nerede?"

Bir kere daha yüzü bembeyaz kesildi, öyle ki bayılacağını san­dım. "Bilmiyorum," dedi. "Hiçbir fikrim yok. Kayboldu. Gitti. Bu­lunabilecek bir yerde değil..."

NOT

Bu deneyimim basıldıktan sonra (Leg To Stand On, 1984.) Dr. Michael Kremer adındaki bir nörologtan bir mektup aldım. Mektubunda şunları anlatıyordu; "Kardiyoloji bölümünde yatan şaşırtıcı bir hastayı görmem istendi. Kalp sektesi geçirmişti. Bu durum sol tarafını felce sokan geniş bir damar tıkanıklığına neden olmuştu. Onu görmemi istemişlerdi; çünkü ge­celeri sürekli olarak yatağından düşüyordu. Kardiyologlar da sebebini bu­lamamışlardı.

Ona geceleri ne olduğunu sorduğumda, açık bir şekilde cevap verdi. Her gece uyandığında yatağında ölü, soğuk, kıllı bir ayak buluyordu ve bunu bir türlü anlayamıyordu. Fakat bu duruma da dayanamıyordu. Sağ­lam eli ve ayağıyla bu 'şey'i yatağından atıyordu. Doğal olarak vücudu­nun geri kalan kısmı da onu takip ediyordu.

Felçli olduğu tarafta tamamen duyarlılığıtıı yitirmişti. Hasta, bu se­vimsiz yabancı ayağa kendini o kadar kaptırmıştı ki, ona, bu ölü bacağı yatağından atarken kendi bacağının yatakta olup olmadığını soramadım!"

Söz / Cemil Yüksel

bazı sözler nasıl da ayağa kalkmış

dadanmış gövdesindeki yeşile Türkçenin
bazı sözler küçük ağır güçlü yürüyüşünde

insanın üstüne üstüne basıyor vazgeçtikleriyle
bazı sözler zıplayan pireler gibi bir kaşıntıya sebep 

yönünü değiştirmekte usta bir çıta gibi öyle

bazı sözler yıpranmış zorla hazırlanıyor doğuma

gün boyu engellenmiş bazı sözler dolduruyor rahatsızlığı

kolluyor bozmak için saçların duruşundaki sessizliği

bazı sözler bir köprü uzaklığını kurmak için

fırlatır gibi yüzüne yüzüne her türlü ağırlığı

kurtarmaya gelir yine bazı sözler sirenlerle

bazı sözler diğer sözlere varmanın sesi

yakışır bir kulağa duyulmak için
bazı sözler yıllanmış bir beklemeyi de göze almış
umurunda değil kim bulacakmış kendini

müziğini kendi yapmış bir ağaçkakan gibi

-kim bulacakmış kendini, ellerinden sevdirmezse
ağrılı bir bahçıvan unutur yeşili köklerde
ışığın kemiren canavarı, dipleriyle konuşan söz 

siyah elbiselerle giydirilir durmadan güneşe
kim bulacakmış kanın işleyişini kalbimizde

bir gözün diğerinden daha kısık kaldığı

durmadan bakılan dişlerin ve atların homurtusu

göç suret ay'na eriyen son neşe ve kahve   

her şey yer bulmuştur yuvalanmaya içine

uçuruma doğru ilerleyen su çok uzun bir konuşmadır

fısıldar deniz kabuklarından her türlü canlılığı 

yaşamakla kapılıyoruz sana ey büyük söz 

ışıyan soluyan gövdemizle sana doğruyuz 

bazı sözler bazı sözlerle bağlanıyor boşluğa

buluyor çınlamasını büyük patlamanda.

Çocuk - Kendin Olma Özgürlüğü / Osho

Mutluluktan kendinden geçmek her çocukta doğuştan vardır. Mutluluktan kendinden geçmek doğaldır. Bu sadece ermişlerin başına gelmez. O herkesin dünyaya birlikte getirdiği bir şeydir. Herkes onunla birlikte gelir. O hayatın özünde vardır. O canlı olmanın parçasıdır. Hayatın kendisi baş döndürücüdür. Her çocuk onu dünyaya getirir ama toplum onun üzerine çullanır, kendinden geçme olasılığını yok etmeye başlar, çocuğu mutsuzlaştırmaya başlar, çocuğu koşullandırmaya başlar.
      Toplum hastadır ve o mutluluktan kendinden geçen insanlara izin vermez. Onlar toplum için tehlikelidir. 

Ben Erkek Değilim / Harold Norse

Ben erkek değilim. 
Aile geçindiremem, yeni şeyler alamam onlara.
Sivilcelerim ve küçük bir de çüküm var. 

Ben erkek değilim.
Futbolu, boksu ve arabaları sevmem.
Duygularımı ifade etmeyi severim. 
Hatta kollarımı arkadaşımın boynuna dolamayı.

Ben erkek değilim. 
Bana verilen rolü oynamayacağım – Madison Avenue, Playboy’, Hollywood ve Oliver Cromwell’in yarattığı o rolü.

Televizyon bana nasıl davranacağımı söyleyemez. 

Ben erkek değilim. 
Bir sincabı öldürdüğüm gün bir daha öldürmeyeceğime yemin ettim. 
Et yemeyi bıraktım. 
Kan midemi bulandırır. 
Çiçekleri severim. 

Ben erkek değilim.

Askere alınmaya karşı çıktığımdan hapse düştüm.

Gerçek erkekler beni dövüp bana ibne dediklerinde kavgaya karışmam. Şiddetten hoşlanmam. 

Ben erkek değilim.

Bir kadına tecavüz etmedim hiç.

Siyahlardan nefret etmiyorum.

Bayrak dalgalandığında duygusallaşmıyorum.

Amerika’yı sevmem ya da terk etmem gerektiğini düşünmüyorum.

Bunun gülünç bir şey olduğunu düşünüyorum. 

Ben erkek değilim. Hiç frengi olmadım
Ben erkek değilim. En sevdiğim dergi Playboy değil. 
Ben erkek değilim. Mutsuz olduğum zaman ağlarım. 
Ben erkek değilim. Kendimi kadınlardan üstün görmem.
Ben erkek değilim. kasık-desteği giymiyorum.
Ben erkek değilim. Şiir yazıyorum. 
Ben erkek değilim. Barış ve sevgi için meditasyon yapıyorum. 
Ben erkek değilim. Seni yok etmek istemiyorum. 

Underground Poetix Dergisi sayı 9

Leblebi / Cemil Yüksel

özenle tutuşundan her şey değerleniyor

doymuş dingin sevecenliği tatmış bir bebeğin

usulca bırakması gibi uykusuna kendini

her şeyin sığmazlığı buluşuyor sessizce

nerede ne içinde kiminle bilmeden

uykusunda düzelmeye bırakmış saçlarını

uykusunda iyileştiriyor yüzünde ufalanmış yüz çevirmeyi

okunmamış kağıtlar sımsıkı ve yapışık

eski karalamalar da ağır mı ağır köprü altlarından
hepsini iade mührüyle derliyor toprak kokusu

an istasyonları tarifsiz yön ibresi çekiliyor

öpüşmenin iksirinden bulaşıyor ağzına dokunmak

işte böyle gelip kuruluyor içine kırlangıç yuvası

güneş çalışma diliyor taşkın bir gün ışığıyla sana
ovalayarak içine yıkılmış hurda uyuşukluk

hazırlanan bir kuş kanadı gibi gerinip
koca bir gün için işlediği atılganlığı

besliyor durmadan yer çekimine karşı

şimdi çarpıyor midenin kenarında heyecan
serinlemiş omuz açıklığı, salınan kas
böyle gelip yer ediyor içine

yoğun eksilen sonra sızan her şey.

ah kağıtların üstünden haklı çıkmanın kelimeleri
ne yazık ne üzgün ve ne çaresiz

leblebiler bile kırabiliyorken dişleri.

....12.2013

Görsel Eser: Lucio Fontana

Bach - Julia Hamari - Matthäus Passion - Erbarme dich

Duydum Beni Suçluyorlarmış / Walt Whitman

Duydum, beni yerleşmiş inançları yıkmaya çalışmakla suçluyorlarmış,

Ama gerçekte ben ne yerleşmiş inançlardan yanayım,

ne de onlara karşı,

(Onlarla ortak ne’m olabilir? ya da onların yıkılışıyla?)

Ben, Mannahatta’da bu Devletler’in bütün kentlerinde,

içerlerde, kıyılarda,

Tarlalarda, ormanlarda, suları yarıp ilerleyen,

büyük küçük bütün teknelerde,

Sırtımı koca koca yapılara, kurallara, güvenilen kişilere,

düşüncelere dayamadan,

Arkadaşlığı öveceğim, bütün yüreklere arkadaş sevgisini sokacağım,

onu yerleşmiş bir inanç halinde getireceğim.

Çeviri: Memet Fuat

Bak / Cemil Yüksel

bir bakışımdır şeklini veren

zeminden dengesini yitirmiş bir masanın

her ağırlıkta kendini ayarlayan ucuna

dudaklara, çırpan bir gök ucu sesine

sözcükleri aralayan ne varsa onlara

kitaplara anlatılara iç dökmelerine

geniş bir etraf yüzünden 

her türlü sessizliği yolculuklara saklayan

ayaklara durmadan suları anımsatan

bakışımdır görememeye de

çığ gibi düşen acılardan kaçmaya yürüyüşleri

tutunmamaya boğazın ve sesin gövdesine

hayvanlara bakıp bakıp yitirmeye anlamı

kaybolmaya bir gece de deli çığlıklarla ulumalarla

bir kurt olmaya varamamış korkulardan

iri bir yaban domuzu gibi vurulup kalmaktan

durmadan durmadan görememeye nişanlanan

bakışımdır yere düşmüş emzik gibi reddedilen

köşe başında, kan kir ve sövgüyle

bıçakla oyularak yeniden giydirilmiş bir park oturağının

öfkeden çıkara çıkara tomurcuklarını

bir kasapta dövülerek susturulmuş etlerin

ağrısıyla sızısıyla asitle yağan iyi görünmelerin

tam ortasında duran bir çınlama gibi

bakışımdır orda her şeyle yakalanmaya

duyar ve sonsuz tarifle

gelmiştir bütün göstermeleri 

bak orada 

orada işte

  bak orada da.

ne yuvarlansa dönse gidip gelse

açılıp kapansa gözlerindir

ondan yapılma.

İzafi Dergisinin Eylül-Ekim Sayısında Yayınlamıştır.

İç Büyüteç / Cemil Yüksel

merak ettiğim oldu çitleri, pazar yerini

alyansları, parlak görünümleri, sahtenin koynunu

kadınların peşlerini, utandığım oldu etimden evet

öğrendim yalanı şeytan tırnakları çıkara çıkara

başka yalanlara da eklendim, muhasebe yüklü

tutturulmuş düzgün boy atsın diye sırıklarla

o yüzden biraz rezilim, öpüyorum ya yüzünüzü

ellerinizi sıkıyorum ya ahlakın derisiyle

-of diyorum- içim geçiyor, içim bir dışarı taarruzu

tatla, kokuyla, dokunmayla,görmeyle,işitmeyle

beşi birden toplaşmış bir ergen evi haz kulesi

içim bulutları sallana sallana ilerleyen yaz

ne var ne yok size verecek tüm meyvelerini

bir atın dişlerine bakıldığında yayılan homurtu

bize saatleri öğrettiler, durmadan bağırdığım buydu

sayıları, mesafeleri ve yazmayı, soğuk ağızlarla

sıralarda dişledim pembe kokulu silgileri

sonradan bir memeye döndü her şey

yumruk gibi kasılı bir mideden

küçük dilimi parmaklayarak kusturdum

içine işlemiş uyuşukluğu, irkilmeyi ve dışlanmayı

öğürtülerle, kemirgenliği, kök kök çıkardım

kelimeleri dilimle tadıyorum artık ilkin,

kapı önlerinde, parklarda, kahve sonraları

çekirdekler gibi çıtlıyorum boşluğunuzu.

Eylül / Cemil Yüksel

yırtılan bir elbise sesisin ey hüzün

ne çabuk yer ettin,

bir daha bulmuş kıldın

sıyırdın uykuyu gövdeden

doldurdun kısık sularla gözlerimizi

ağlamamız susmuştu ağlamak dolduk

“bırak” fiiliyle koşmuşluğun var, bildik

hiçbir yere sığmaz boşluğumuzu

aldın sevdirdin bize tekrar,

öpe koklaya

bir daha, tazeliğinde, kokumuzu yaydın

göklere, kırlara, yeşillere, süre süre…

bunu bilmeden bildiğimizdi bu 
olur işte sadece bir öpüşmekle
bir öpücüğün çekildiği akşamlar

bir ağacın alınıp terasa dikildiği
doğru yanlış hiçbir şeyin bir yere varmadığı
ne bulduysak, az bulduğumuz, orda işte

köklenir hazzın tüm yaşama isteği vücudunda
kıvıl kıvıl yer bulmuştur

susar eksik bir sessizlikle olsa bile
susar kuyuların azalmış susuzluğu

ne yapacağını bilmezliğinden…

ve yine iyi ki aynı yerindeyiz yoksulluğun

tanıştıkça bulunmayan yerinde
ve iyi ki anlamamışız hiçbir şeyi
buluşsun durmadan o en uzak, kendisiyle

dönen yıldızlar gibi anlamadığımıza eş

güzeller güzeli kaldığımız.

Ahmed Arif / Cemal Süreya

“Bir şair: Ahmed Arif

Toplar dağların rüzgârlarını

Dağıtır çocuklara erken."

Hasretinden Prangalar Eskittim kitabıyla Ahmed Arif'in şiiri de gün ışığına çıktı. Böylece Ahmed Arifin Türk şiirinde zaten öteden beri sağlamış bulunduğu yer, okurun gözünde de mate­matik bir kesinlik kazandı. Sanırım, bu yer, bundan sonra en az tartışılır yerlerden biri olarak kalacaktır. Şu yaşadığımız günler sarsıntılı, karmaşalı günler. Çok hareketli günler. Ama bu arada fikir ve sanat hayatımızda yerleşik değerlerin kendi içinde, ye­ni bir trafik doğmuş bulunuyor. Şimdiye dek şu yönden bakılmış değerlere şimdi bir de bu yönden bakılmakta, dayanaksız değerler ufalanmakta, silinmekte, çok şeyin hesabı görülmekte­dir. Ayrıca sağlam değerler yerlerini bulmaktadır, ya da bulma­ları için pek bir şey kalmamaktadır. Bunun için, iyidir, diyo­rum, bu sarsıntı, bu karmaşa. Daha önce şairler arası bir "paza­rı" olan Ahmed Arif de bu arada bu durumundan fırlayıp oku­ra uzanmak olanağını buldu, ya da gereğini duydu.

Ahmed Arif 1927'de doğdu. Diyarbakırlı. İlk şiirleri 1948-1951 yılları arasında bir iki dergide göründü. O günlerde ken­disi Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde, Felsefe Bölümü'nde öğrenciydi. Sonra tutuklandı. İlk şiirlerini ortaya çıkar­dığı sıralarda Orhan Veli ve arkadaşları şiire iyice hâkim görü­nüyorlardı. Garip dönemi bitmiş, Sabahattin Eyuboğlu'nun de “halk olarak sanat”"ın dolaylarında dolaşılmaya başla­nmıştı. Bütün gençler, bütün yeniyetmeler Orhan Veli'ye, Oktay Rifat'a, Melih Cevdet Anday'a öykünüyordu. Sanki şiir yal­nız onların yazdığıydı; onların yazdığından başka şiir olamazdı sanki. Gençlerin bu bilinçsiz tutumu şiirimize zararlı olmuştur. Ama genç sanatçıların çoğu böyle olmakla birlikte, aralarında kendi çıkış noktalarını geliştirmeye çalışan, Orhan Veli ve arka­daşlarına pek kulak asmayan kimseler de yok değildi. Ahmed Arif'i de bunlardan biri olarak görüyoruz. İlk şiirinde bile, Ga­rip'le gelen şiirin içeriğine aldırmamıştır. Önerilmekte olan ve bir çeşit şiirsiz şiir diyebileceğimiz hareketi umursamadan kendi doğrultusunda çalışan birkaç şairden biri de odur. (Garip'le gelen ve Yeni şiirin biçim özgürlüğüne ilişkin öneri ise, 1940'tan sonra yetişen bütün şairlerce benimsenmişti.)

Ahmed Arif’in şiiri bir bakıma Nâzım Hikmet çizgisinde, daha doğrusu Nâzım Hikmet'in de bulunduğu çizgide gelişmiştir. Ama iki şair arasında büyük ayrılıklar var. Nâzım Hikmet, şehirlerin şairidir. Ovadan seslenir insanlara, büyük düzlükler­den. Ovadan akan "büyük ve bereketli bir ırmak" gibidir. Uy­gardır. Ahmed Arif ise dağları söylüyor. Uyrukluk tanımayan, yaşsız dağları, "âsi" dağları. Uzun ve tek bir ağıt gibidir onun şiiri. "Daha deniz görmemiş" çocuklara adanmıştır. Kurdun ku­şun arasında, yaban çiçekleri arasında söylenmiştir, bir hançer kabzasına işlenmiştir. Ama o ağıtta bir yerde, birdenbire bir zafer şarkısına dönüşecekmiş gibi bir umut (bir sanrı, daha doğru­su bir hırs), keskin bir parıltı vardır. Türkü söyleyerek çarpışan, yaralıyken de, arkadaşları için tarih özeti çıkaran, buna felsefe ve inanç katmayı ihmal etmeyen bir gerillacının şiiridir. Karşı koymaktan çok boyun eğmeyen bir doğa içinde. Büyük zengin­liği ilkel bir katkısızlık olan atıcı, avcı bir doğa içinde.

1959-1962 yılları arasında Ankara'daydım. Muzaffer Erdost tanıştırmıştı bizi. Hemen dost olmuştuk. O sıra, Muzaffer Er­dost Ulus gazetesinin basımevi müdürüydü. Ahmed Arif de o günlerde Medeniyet gazetesinde çalışıyordu. Haftanın üç dört günü beraberdik. Daha doğrusu üç dört gecesi. Ben, geceye doğru, saat 11-12 sıralarında Ulus gazetesine giderdim. O ara, kendi gazetesini erkenden bağlamış bulunan Ahmed Arif de oraya gelmiş olurdu. Nelerden konuşurduk? Her şeyden. Sa­bahleyin, yürüye yürüye Kızılay'a kadar gidilir, orda ayrılınırdı. Yaz, kış, hep böyle. Bu sıkı ilişki birbirimizi iyice tanımamıza yardım etti. Her şairin konuşma tarzıyla (hatta yüzüyle) şiiri arasında bir yakınlık bir benzerlik vardır muhakkak; ama ko­nuşmasıyla şiiri arasında bu kadar bir özdeşlik bulunan bir şaire ilk kez Ahmed Arif’te rastlıyordum. Onun şiiri, konuşmasın­dan alınmış herhangi bir parça gibidir; konuşması ise, şiirinin her yöne doğru bir devamı gibi. Bir bakıma "oral" (sözel) bir şi­irdir onunki. Bizde oral şiirin tuhaf bir kaderi vardır: Bu şiirde, genellikle, ya kuru bir söylevciliğe düşülür, ya da harcıâlem duyguların tekdüze evrenine. Daha doğrusu, nedense şimdiye kadar genellikle böyle olmuştur. Bu, sözün yakışığı uğruna, şii­rin elden çıkarılması, harcanmasıdır. Ahmed Arifin şiirinde böyle bir sakınca yok. Hiçbir zaman söyleve düşmez. Bir duy­gu sağanağı, imgeler halinde, sıra sıra mısraları kurar. Ana dü­şünce, dipte, her zaman belirli, ama sakin durur; çoğalır, büyür belki, ama kalın bir damar halinde hep dipte durur. Ahmed Arif, kendi şiirine en uygun yapıyı ve mısra düzenini bulmuş bir şairdir. Anlatımıyla, şiirinin özü arasında özdeşlik vardır. Türkçede destan türünün en ilginç deneylerini yapmıştır. En il­ginç çıkışını desek daha yerinde olacak. Bir yalçınlığı koyuyor şiirine Ahmed Arif, bir graniti. O, yalçınlıktan, birden, sınır köylerine iniyor; "tavukları birbirine karışan" insanları anlatı­yor. Bu birdenbirelik onu kekre diyebileceğimiz bir lirizme ulaştırıyor. Ya da tersi oluyor. Eksiksiz bir silah koleksiyonunun arasından görüşmecisinin yolladığı taze soğan demetini görü­yorsunuz.  Ahmed Arif, Doğu Anadolu'nun, sınır boylarının ye­rel görüntüleri içinde oraların türkülerini kalkındırıyor, bütün Anadolu türkülerine ulaştırıyor onları, büyütüyor, besliyor; ama boğulmuyor onların arasında. Doğu Anadolu insanının müthiş malzemesini korkusuz bir lirizm içinde önümüze yığı­yor. Sonra bütün Anadolu insanına doğru yayıyor onu. Pir Sul­tan Abdal'ı, Urfalı Nazif i, Köroğlu'na, Bedreddin'e götürüyor. Büyük bir sevgiyle bir umuda çağırıyor Anadolu insanını; göz­lerinden öperek, çıldırasıya severek. Evet, halk türkülerinden yararlanıyor Ahmed Arif. Yalnız, halk kaynağının, edebiyat için, şiir için, türkülerden öte daha bir sürü olanak taşıdığım, hatta öbür halk kaynakları içinde türkülerin o kadar da büyük bir ağırlık taşımadığını iyi biliyor. Bu yanıyla halk kaynağına edildiklerini sanan başka şairlerden ayrılıyor. Özellikle destan türü için vazgeçilmez olan tavrı ta temelden takınıyor. Çalışmalarını ona göre yapıyor.

Ahmed Arif kendi şiirine en uygun yapıyı ve mısra düze­nini getirmiştir, dedik. Bir de, Paul Eluard için söylenmiş bir sözün onun şiirine de uyduğunu söyleyelim: Paul Eluard'ın şiiri imgenin tutsağı değildir; gerçeküstücü dönemde de, ondan sonraki dönemde de, şiirinin temelinde yatan ana öğe, mısralarının kısalığı, kuruluş tarzı ve bunların birbiriyle bağlanma bi­rimi sayesinde ipuçlarını hiçbir zaman saklamamıştır. Ahmed Arif’te de öyle. İmge, çıplaklığın çarpıcılığını taşır; düşünce, vurucu özelliğini ilk anda kullanır. Hasretinden Prangalar Eskittim'de bunun birçok örneğini görüyoruz. Sonra, imge onda sı­nırlı bir öğe değil. Bir bakıma şiirin kendisi, bütünü. Öyle ki bütünüyle vardır onun şiiri. Kelimeler ilişkin oldukları kavramları aşan ve daha geniş durumları kavrayan bir nitelik gös­teriyor. Şiirin bütünü içinde kullanılmış bazı düz sözler inanıl­maz bir çarpıcılık, bir imge yeteneği kazanmaktadır Ahmed Arif’te. Öte yandan, şiirin içinde birer ikişer kelimelik mısralar halinde akan bu sözler biçim yönünden de önem kazanmakta­dır. Öyle ki, kendiliğinden doğan ve yalnız Ahmed Arife özgü fizli bir aruz gibi bu sözlerden bütün şiire bir müzik yayılmak­ta, ya da bütün çekidüzenini onlarda bulmaktadır.

Sözgelimi, "Otuz Üç Kurşun"da:

Yakışıklı

Hafif

İyi süvari

mısralarının; yine aynı şiirde:

Ve karaca sürüsü

Keklik takımı...

mısralarının böyle bir işlevi vardır.

Bu, Mayakovski'nin ritm elde etmek için yaptığı biçim ça­lışmalarını akla getiriyorsa da aslında bu noktada iki şairin tu­tumlarını birbirine karıştırmamak gerekir. Mayakovski için, ritm, bir yerde, her şeydir; "şiirin temel gücünü" ritmde bulur o; bir endüstriye benzettiği şiir için ritm, manyetik gücü ya da elektriklenmeyi temsil eder. Ahmed Arif için ise ritm sadece bir olanak olarak önemlidir. Ama aralarındaki asıl ayrım şurda sa­nırsam; Mayakovski'de ritm, bir bakıma, şiirin dışında bir yer­dedir, anonim bir tekniktir. Bunun için sık sık düşey ya da ya­tay ses benzerliklerine, bağdaşımlarına başvurur. Daha özetler­sek: Mayakovski ritmi ses'te aramaktadır. Ahmed Arif ise söz'de arar. Bunun için onun şiiri bir noktada "oral" niteliğini bırakır, çok ötelere gider. Bu yanıyla çağdaş şiirin en yeni yönsemelerine karışır. Özellikle imge konusunda yaptığı sıçrama onu bugünkü şiiri hazırlayanlardan biri yapmıştır. Zaten birçok yeni şairin onun etkisinden geçmesi de bunu gösteriyor. Sadece bu bakımdan bile Hasretinden Prangalar Eskittim, geç kalmış bir kitap değildir. Bir de şu bakımdan geç kalmış bir yapıt değildir Hasretinden Prangalar Eskittim: Yaşsız bir şiirdir Ahmed Arifin şiiri. Günün değil, çağın değil, çağların "aktüalite"siyle dolu­dur. "Künyesi çizileli" kimbilir kaç yıldız uçmuştur. Dirsek te­ması içinde bulunduğu köylülerin, yürüyerek gezdiği kasaba­ların arasından tarihi kalın çizgilerle görmeyi sever. Tarihi ve uygarlığı. Yalnız, "Diyarbekir Kalesinden Notlar ve Adiloş Be­benin Ninnisi"nde daha güncel bir tavır var (sanıyorum, en son yazdığı şiirdir bu). "Otuz Üç Kurşun"da da biraz öyle. Bir yer­de tarihten önce yaşamış bir ozan konuşuyor sanırsınız, başka bir yerde en genç kuşağın bir verimi karşısında gibisinizdir. Bu bakımdan elli yıl sonra da yayımlansaydı aynı ilgiyi görecek, sevilecekti bence.

Hollanda'ya gittiğimde orda Van Gogh'un sarılarının kay­nağını bulmuş ve daha çok sevmeye başlamıştım Van Gogh'un resimlerindeki sarıları. Çünkü Hollanda'daki coğrafyanın, yer­yüzü şekillerinin, bitkisel örtünün sarıları, Van Gogh'u içimde somutlamış ve bir yere oturtmuştu. Onun çalışmasını gözümde daha da büyütmüştü. Doğal verilerle yaratıcı çalışma arasında­ki böyle bir ilişki sanat yapıtının değerini artırıyor. Sanat yapıtı gerçeğin asalağı olmamalıdır, ama bütün bütüne de ondan kopmamalıdır, ondan kopmayışın kanıtlarını taşımalıdır.

Aynı şekilde, Erzurum, Sivas toprağını gördükten, Doğu Anadolu'daki yeryüzü şekillerini, iyice dolaşıp, içime sindir­dikten sonra, Âşık Veysel'in sesine daha çok tutuldum. Van Gogh'un sarıları Hollanda toprağının baskın renklerini taşıyor, her yerde onlara katkıda bulunuyordu, onların arasında açılmış «.ılgın, sanrılı çiçekler gibiydi. Âşık Veysel'in sesinde de Doğu Anadolu toprağının rengi, kıvamı, taşıl niteliği, köy evlerinin içinden geçen arklar, yüzükoyun yatarak su içen delikanlılar, genç kızlar vardı. Ahmed Arif’in şiirinde de, şiirini yaparken kullandığı araçlarda da, anlattığı yerlerin, yapıtına koyduğu hayatın çok tutarlı bir bileşkesini görüyorum. Özellikle destan türünde bunun nice önemli olduğunu anlıyorum Ahmed Arifi okurken.

Cesareti söylüyor Ahmed Arif. Yiğitliği.

Bir pınar gibi, bir yeraltı suyu gibi, bir tipi gibi.

‘‘Dostuna yarasını gösterir gibi."

Yücelerde yıllanmış katar katar karın içinde yürüyor yalı­nayak ve ayakları yanarak.

Hasretinden Prangalar Eskittim yayımlanana kadar çok kişi bilmiyordu Ahmed Arif’in şiirini. Hatta şöyle diyelim: onun şii­rini kendisinden yararlanan birkaç şair dışında pek izleyen ol­mamıştı. Hele okur kitleleri hiç bilmiyordu. Gerçi şiirlerini el­den ele dolaştıranlar, ezberleyip toplantılarda okuyanlar vardı, ama fazla değildi bunların sayısı. "Gizli şair" olarak kalmıştı şimdiye kadar. Bu yüzden hakkındaki bilgiler de kulaktan dol­ma ve yanlıştı. Sözgelimi geçenlerde Anadolu'da çıkan bir der­gide şiir üstüne bir inceleme yazmayı deneyen genç bir arka­daş, bu yazısında Ahmed Arif’ten de söz etmiş, ama 1940 şiirin­den önce yazmış bir şair olarak göstermişti. Yalnız bu arkadaş değil, bazı ad yapmış eleştirmenler de yanlış yargılarla baktılar ona. Belki de onun yapıtını istedikleri an yanıbaşlarında bula­madıkları için oldu bu. Sözgelimi Hüseyin Cöntürk, birkaç yıl önce Dönem dergisinde yazdığı bir yazıda Ahmed Arifi Orhan Veli akımının yedeğinde bir sanatçı olarak ele almış ve şöyle yargılamıştı: "Orhan Veli'yi iyi anlamış." Ahmed Arif’in şiiri için yapılabilecek en büyük yanlıştı bu. Aynı dergide Cöntürk'e karşılık vermiştim ben de* Sanırım Cöntürk'ün büyük yanlışı biraz da Ahmed Arif’in şiirini izleyebilme olanağını hemen hemen hiç bulamamış olmasından doğuyordu. Bir iki yerde rastladığı bir iki şiiri kendi ölçülerine göre yargılamak gereğini duymuştu belki de. Gerçi bir iki parçadan da bir şair üstüne aykırı düşmeyen yargılara varılabilir ya da varılabilmesi gerekli, ama neyse... Dergiler de, yayınevleri de her nedense uzak durdular Ahmed Arif’in şiirine. Kitabını yayımlamak için onunki ciddi bir temas arayanlarına son yıllara kadar rastlanmadı. Şiiri hakkındaki bilgisizlikten doğuyordu bu. Yaklaşanları da Ahmed Arif geri çeviriyordu. Nihayet, Bilgi Yayınevi bu işe girişti. Kutlarım bu yayınevini.

1969